آشنایی با هنر تذهیب:

کلمه تذهیب از ذهب یعنی طلا گرفته شده است. این هنر با نقش های منظم هندسی و گیاهی تزیین شده که این نقش ها با آب زر و خطوط مشکی کار میشود.

 خیلی کم دیده شده است که رنگ دیگری در آن استفاده شود. اگر رنگ های دیگری مانند شنگرف و زنگار و… استفاده شود به آن مرصع می گویند. البته امروزه به هر دو نوع تذهیب گفته می شود.

همانطور که در نقاشی، مکتب ها و دوره های خاصی وجود دارد، تذهیب هم دارای این مکتب ها می باشد. مثلاً مکتب هایی مانند سلجوقی، بخارا، تیموری، صفوی و قاجار و هر مکتب شعب مختلف را می تواند داشته باشد. مثلا در مکتب تیموری شعبه های شیراز، تبریز خراسان و غیره را می توان تشخیص داد. در واقع عواملی که باعث ایجاد این تفاوتها می شود شامل رنگ ها، نحوه قرارگیری نقش ها در صفحه تذهیب و تنظیم نقش ها می باشد.

به عنوان نمونه تذهیب در مکتب بخارا از تسهیل در دیگر مکتب ها قابل شناسایی هستند زیرا در مکتب بخارا از رنگ‌های زنگار، شنگرف سرنج و سیاه استفاده میشده در صورتی که در مکتب های دیگر این رنگ ها کاربردی ندارد.

تذهیب در هر دوره بیان‌کننده روحیات آن دوره می باشد. تذهیب سده چهارم هجری قمری ساده بوده، سده‌های پنجم و ششم منسجم، سده هشتم پرشکوه و نیرومند، سده های نهم و دهم ظریف و تجملی هستند.

تذهیب در دوره‌های گذشته تاثیر بسیاری در هنر تذهیب کشورهای مثل هند، ترکیه و کشورهای عربی داشته است. هنرمندانی که در اوایل دوره صفوی از ایران به هند مهاجرت کردند، مکتب نقاشی ایران و هند را بنیانگذاری کردند و آثاری از خود بر جای گذاشتند.

 مثلاً آثاری که از مکتب مغولی هند برجای مانده یکی از آثار بی مانندی است که بر این واقعیت حکایت می کند و در واقع این مکتب تداوم مکتب نقاشی ایران و هند است.

هنر تذهیب در ترکیه به خاطر هنرمندان ایرانی رشد کرد. هنرمندانی که با مهاجرت به ترکیه عثمانی بنیانگذار مکتب هنری در آنجا شدند. در کشورهای عربی رشد چندانی در این هنر نبود به دلیل اینکه هنرمندان ایرانی از آن کشورها بازگشتند.

در دنیا هنر تذهیب ایران است که یگانه است. در اروپا نیز هنر تذهیب وجود دارد که به نوعی از آذین و آرایش گفته می شود که با تذهیب ایرانی به طور کلی متفاوت است. آذین های های تذهیب اروپایی از ساقه درختی مانند مو و برگ های رنگین تشکیل شده و گاهی از پرندگان، حیوانات، صورت‌های گوناگون انسان و چشم اندازهای طبیعی نیز دیده می شود.

طرح های اسلیمی در ایران پیش از اسلام وجود داشته است البته نه به صورت کامل امروزی.

بنابراین تذهیب برخلاف عقیده برخی از محققین که معتقدند ریشه آن در اسلام است و اسلیمی می باشد ریشه در هنر ایرانی دارد. پیشینه آذین و تذهیب در هنر کتاب آرایی ایران به دوره ساسانی بر می گردد. بعد از نفوذ اسلام در ایران هنر تذهیب در اختیار حکومت های اسلامی و عرب قرار گرفت و مدتی از رشد باز ماند. اما در دوره سلجوقی به صورت فعال تری ادامه یافت. در این زمان هنر تذهیب به کاشی سازی راه یافت و در سراسر ایران هر مسجد، محراب، گنبد و کتیبه ای را که مشاهده می‌شد این هنر در آن به چشم می‌آمد.

زیباترین آثار تذهیب شده در دوره تیموری به وجود آمد که در این دوره این هنر به اوج خود رسیده و جزئی از نقاشی های ایرانی به حساب می آید. سلاطین تیموری همه مشتاق هنر کتاب نویسی بودند. نقاشی، تذهیب و خط در دوره صفوی در بخش هنر کتاب آرایی قرار گرفته و آثاری به وجود آمد که هم اکنون در موزه های ایران و جهان قابل مشاهده است. در دوره صفوی تذهیب بر روی نقشه‌های قالی نیز قرار گرفت و به جهانیان از این طریق معرفی شد. بنابراین تذهیب هنری مستقل بود که توانست هنرهای ایرانی دیگر را نیز به شکوفایی برساند مانند کاشی، قالی، قلمزنی، منبت و پارچه هایی مانند زری و مخمل.

آموزشگاه نارگون دوره های آموزش هنر تذهیب در کرج را با اساتید مجرب در این هنر را ارائه می دهد.

ویژگی‌ تذهیب کتاب‌های دینی در دورۀ قاجار

در این دوره نیز مانند هر دوره دیگری ویژگی های تذهیب در نیمه اول شبیه به ویژگی های تذهیب در دوره های گذشته بود و با گذشت زمان از شرایط زمان خود تأثیر گرفت و رنگ و بوی دوره قاجاری را به خود گرفت.

در سال‌های ۱۲۶۴ تا ۱۳۲۴ آثار دوره قاجار مشهور تر است زیرا در سال های قبل آن تاثیر دوره های صفوی بیشتر میباشد. فتحعلی شاه علاقه زیادی به شعر، خوشنویسی و نقاشی داشت بنابراین حمایت از هنر و معماری را برای خود یک تحکیم قدرت می دانست. این طرز فکر فتحعلی شاه با عقیده آغامحمدخان در تناقض بود. فتحعلی شاه علاقه بسیاری به درباری پر زرق و برق داشت و همچنین به کتابخانه شاهی که در میان پادشاهان معمول بود علاقه بسیار نشان می داد. شاعران، فرهیختگان و وزیران او را تشویق به داشتن کتابخانه شاهی کردند و تذهیب و تجلید و مرمت نسخه های زیادی از کتاب های زمان صفوی در این دوره، نشان می دهد که کتاب آرایی و فعال نگه داشتن کتابخانه در زمان او از اهمیت برخوردار بوده است.

ناصرالدین شاه نیز بعد از سفر خود به اروپا و بازدید موزه های بزرگ کشور های غربی ترغیب شد تا در ارگ سلطنتی موزه ای به شیوه اروپایی ها بر پا کند. کتاب‌هایی که در کتابخانه سلطنتی موجود بوده قران، کتاب خطی و شاهکارهای اساتید قدیم نقاشی و تذهیب بوده است. ناصرالدین شاه را در میان پادشاهان قاجار در زمینه‌ی نوشته های مجلل کتاب می توان پیشتاز دانست. امیرکبیر که وزیر ناصرالدین شاه بود از هیچ کمک مالی و معنوی برای این هنر دریغ نمی کرد و به خاطر همین سیاست امیر بود که صنایع دستی ایران توسعه یافت.

امیرکبیر مجمع الصنایع را برای ترویج و آموزش هنر در انتهای بازار توتون فروشان راه اندازی کرد. در این دوره برای تدریس کودکان مکتبخانه های عمومی و خصوصی راه اندازی شد و رایج شد. این دوره به سواد اهمیت زیادی داده می‌شد به این دلیل که هر چه تعداد افراد باسواد جامعه بیشتر می‌شد تعداد خواستاران کتاب و نسخه‌های خطی نیز افزایش پیدا می‌کرد.